Nước ngầm là gì? vai trò & 3 mối đe dọa lớn nhất hiện nay

Nước ngầm, hay còn gọi là nước dưới đất, là toàn bộ lượng nước được lưu trữ và vận động dưới bề mặt Trái Đất. Chúng lấp đầy các không gian rỗng của đất, cát, sỏi và các khe nứt của đá, tạo thành một “dòng sông ngầm” khổng lồ. Đây là một trong những nguồn nước ngọt quan trọng và lớn nhất hành tinh, đóng vai trò sống còn đối với tự nhiên và con người.

Theo định nghĩa trong Luật Tài nguyên nước của Việt Nam, nước dưới đất là “nước tồn tại trong các tầng chứa nước dưới mặt đất”. Hãy cùng khám phá chi tiết về nguồn tài nguyên quý giá nhưng vô hình này.

Nguồn Gốc và Quá Trình Hình Thành Nước Ngầm

Nước ngầm được hình thành từ nước mặt (mưa, sông, hồ) thấm xuống lòng đất, được lọc tự nhiên qua các lớp đất đá và tích tụ lại ở các tầng chứa nước gọi là aquifer.

Nước ngầm không tự sinh ra mà là một mắt xích không thể thiếu trong chu trình thủy văn toàn cầu. Quá trình hình thành của nó diễn ra qua các giai đoạn phức tạp và kỳ diệu:

1. Thẩm thấu (Infiltration): Nước từ mưa, tuyết tan, sông, hồ thấm sâu xuống lòng đất thay vì chảy trên bề mặt.
2. Lọc tự nhiên: Khi di chuyển qua các lớp đất đá, nước được lọc một cách tự nhiên. Các vật liệu như cát và sỏi hoạt động tương tự như một lớp than hoạt tính khổng lồ, giúp loại bỏ cặn bẩn và một số tạp chất.
3. Tích trữ (Accumulation): Nước tiếp tục thấm xuống cho đến khi gặp một lớp vật liệu gần như không thấm nước (như đất sét hoặc đá gốc). Tại đây, nước bắt đầu tích tụ, lấp đầy các lỗ rỗng phía trên và tạo thành một tầng chứa nước (aquifer).
4. Mực nước ngầm (Water Table): Bề mặt trên cùng của vùng nước bão hòa này được gọi là mực nước ngầm. Mực nước này có thể thay đổi tùy thuộc vào lượng mưa và mức độ khai thác của con người.

3 Vai Trò Sống Còn Của Nước Ngầm Đối Với Sự Sống

Nước ngầm đóng vai trò thiết yếu trong việc cung cấp nước sinh hoạt, duy trì hệ sinh thái sông ngòi, và hỗ trợ sản xuất nông nghiệp, công nghiệp trên toàn cầu.

Tầm quan trọng của nước ngầm vượt xa vai trò là một nguồn nước dự trữ. Nó là nền tảng cho sự sống và phát triển kinh tế-xã hội.

1. Nguồn Cung Cấp Nước Sinh Hoạt Chính

Nước ngầm cung cấp khoảng 50% tổng lượng nước uống trên toàn thế giới và là nguồn nước duy nhất cho hàng tỷ người, đặc biệt ở các khu vực nông thôn, khô hạn.

Để đảm bảo an toàn, nước khai thác thường cần được xử lý qua các hệ thống lọc và khử trùng bằng các loại hóa chất xử lý nước chuyên dụng như Chloramin B hoặc Javen để loại bỏ vi khuẩn có hại.

2. Duy Trì Dòng Chảy Sông Ngòi và Hệ Sinh Thái

Trong mùa khô, nước ngầm đóng vai trò là nguồn cung cấp chính, duy trì dòng chảy cơ sở cho sông, hồ, giúp cân bằng hệ sinh thái và sự sống của các loài thủy sinh.

Sự thay đổi về 4 công thức tính pH của nước cũng ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống này.

3. “Mạch Sống” Của Nông Nghiệp và Công Nghiệp

Nước ngầm cung cấp khoảng 40% lượng nước cho nông nghiệp tưới tiêu và 25% cho các ngành công nghiệp, là yếu tố then chốt cho an ninh lương thực và sản xuất.

Nông nghiệp toàn cầu phụ thuộc lớn vào nước ngầm để tưới tiêu. Các loại phân bón như phân đạm hay supephotphat chỉ phát huy hiệu quả khi có đủ nước hòa tan. Trong công nghiệp, nước ngầm được dùng trong sản xuất, làm mát thiết bị, và là một dung môi quan trọng trong nhiều quy trình.

Các Vấn Đề Nhức Nhối Đối Với Nước Ngầm Hiện Nay

Ba mối đe dọa lớn nhất đối với nước ngầm hiện nay là ô nhiễm từ hóa chất, khai thác quá mức gây sụt lún đất, và suy giảm mực nước ngầm trên diện rộng.

Nguồn tài nguyên quý giá này đang đối mặt với những mối đe dọa nghiêm trọng, chủ yếu từ hoạt động của con người.

Vấn đề 1: Ô Nhiễm – Kẻ Thù Thầm Lặng

Ô nhiễm nước ngầm xảy ra khi các chất độc hại từ nông nghiệp, công nghiệp và sinh hoạt thấm xuống lòng đất, làm nhiễm độc nguồn nước. Việc xử lý là cực kỳ khó khăn và tốn kém.

Các chất ô nhiễm trên bề mặt có thể dễ dàng thấm xuống và đầu độc các tầng chứa nước.

• Nông nghiệp: Dư lượng thuốc trừ sâu và phân bón hóa học.
• Công nghiệp: Rò rỉ hóa chất từ nhà máy, khu công nghiệp. Các chất độc hại như thủy ngân, Toluene, hoặc các axit ăn mòn như axit sunfuric (H2SO4) có thể gây ô nhiễm nghiêm trọng và lâu dài.
• Sinh hoạt: Nước thải từ bãi rác, hố xí không hợp vệ sinh.
• Tự nhiên: Nhiễm mặn (hàm lượng NaCl cao), nhiễm phèn (thường chứa nhôm sunfat), hoặc nhiễm Asen do đặc tính địa chất.

Vấn đề 2: Khai Thác Quá Mức Gây Sụt Lún Đất

Việc bơm nước ngầm nhanh hơn khả năng tái tạo làm rỗng các tầng chứa nước, gây ra hiện tượng sụt lún đất, phá hủy cơ sở hạ tầng và làm tăng nguy cơ ngập lụt.

Khi nước ngầm bị bơm lên, áp lực thủy tĩnh trong các lỗ rỗng của đất đá giảm xuống, khiến các lớp đất phía trên bị nén chặt lại và gây ra sụt lún bề mặt.

Vấn đề 3: Suy Giảm Mực Nước Ngầm

Khai thác liên tục làm mực nước ngầm ngày càng hạ thấp, dẫn đến cạn kiệt giếng, tăng chi phí bơm và đe dọa các hệ sinh thái phụ thuộc vào nguồn nước này.

Đây là một vấn đề toàn cầu, đặc biệt nghiêm trọng ở các vùng nông nghiệp thâm canh và các siêu đô thị, nơi nhu cầu về nước vượt xa khả năng cung cấp bền vững của tự nhiên.

Hành Động Của Chúng Ta: Bảo Vệ Nguồn Nước Ngầm

Bảo vệ nước ngầm đòi hỏi trách nhiệm chung từ mỗi cá nhân và tổ chức thông qua việc sử dụng nước tiết kiệm, quản lý chất thải đúng cách và tuân thủ các quy định về môi trường.

Mỗi cá nhân và tổ chức đều có thể đóng góp:

• Sử dụng nước tiết kiệm: Giảm áp lực khai thác lên các tầng chứa nước.
• Quản lý hóa chất và chất thải đúng cách: Tuân thủ các quy định về bảo quản hóa chất và ghi nhãn hóa chất theo GHS để ngăn ngừa rò rỉ.
• Canh tác nông nghiệp bền vững: Sử dụng phân bón và hóa chất hợp lý, ưu tiên các giải pháp hữu cơ.
• Trồng cây xanh: Cây cối giúp giữ nước, tăng khả năng thẩm thấu và bổ sung cho nguồn nước ngầm.
• Tuân thủ pháp luật: Nắm rõ các quy định mới trong Luật Hóa chất 2025 để đảm bảo hoạt động sản xuất, kinh doanh không gây hại cho môi trường.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

1. Nước ngầm và nước mặt khác nhau như thế nào?

Nước mặt là nước trên bề mặt (sông, hồ). Nước ngầm là nước dưới lòng đất. Nước ngầm thường sạch hơn do được lọc tự nhiên nhưng khi bị ô nhiễm thì rất khó và tốn kém để xử lý.

2. Tầng chứa nước (aquifer) là gì?

Là một lớp đất đá bão hòa nước dưới lòng đất, có khả năng cung cấp một lượng nước đáng kể cho giếng khoan hoặc suối.

3. Nước ngầm có phải là tài nguyên vô tận không?

Không. Nước ngầm là tài nguyên có thể tái tạo nhưng có giới hạn. Nếu tốc độ khai thác vượt quá tốc độ bổ sung, nó sẽ cạn kiệt, gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường và xã hội.