Tác hại của hóa chất: Ảnh hưởng và cách bảo vệ sức khỏe, môi trường

Hóa chất công nghiệp là huyết mạch của sản xuất hiện đại, nhưng cũng là “con dao hai lưỡi” tiềm ẩn những rủi ro khôn lường. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO, Báo cáo cập nhật tháng 8 năm 2025), mỗi năm có gần 2 triệu người lao động tử vong do các bệnh liên quan đến nghề nghiệp, trong đó phơi nhiễm hóa chất độc hại là một trong những nguyên nhân hàng đầu. Việc hiểu rõ tác hại của hóa chất không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là nền tảng để xây dựng một môi trường làm việc an toàn và bền vững.

Tại Hóa Chất Doanh Tín, chúng tôi tin rằng an toàn phải đi trước hiệu quả. Bài viết này sẽ phân tích sâu về các tác động tiêu cực của hóa chất và giới thiệu các giải pháp phòng ngừa toàn diện, giúp doanh nghiệp của bạn vận hành an toàn và tuân thủ tuyệt đối các quy định.

 

---

1. Phân loại tác hại của hóa chất như thế nào, và sự khác biệt giữa cấp tính và mãn tính là gì?

Tác hại của hóa chất được phân loại thành hai dạng chính: cấp tính (phản ứng nhanh, triệu chứng rõ ràng sau khi tiếp xúc nồng độ cao) và mãn tính (tổn thương phát triển âm thầm, kéo dài sau khi tiếp xúc lặp lại ở nồng độ thấp).

Việc hiểu rõ và phân biệt hai loại tác động này là cực kỳ quan trọng trong việc đánh giá rủi ro và xây dựng các biện pháp phòng ngừa phù hợp tại nơi làm việc. Tác động cấp tính đòi hỏi các biện pháp ứng phó khẩn cấp, trong khi tác động mãn tính yêu cầu các chiến lược kiểm soát phơi nhiễm lâu dài và giám sát sức khỏe định kỳ.

Tác hại cấp tính (Acute Effects) là gì và có những biểu hiện nào?

Tác hại cấp tính là những phản ứng của cơ thể xảy ra gần như ngay lập tức hoặc trong vòng vài giờ sau khi tiếp xúc với hóa chất ở nồng độ cao. Các biểu hiện thường rất rõ ràng, bao gồm kích ứng da, mắt, tổn thương hô hấp, hoặc ngộ độc thần kinh.

Đây là những phản ứng dễ nhận biết nhất và thường liên quan đến các sự cố như tràn đổ, rò rỉ. Các triệu chứng cụ thể bao gồm:

• Kích ứng da, mắt: Gây đỏ, ngứa, rát hoặc bỏng rát khi tiếp xúc trực tiếp với các loại axit mạnh như H₂SO₄ hoặc kiềm như NaOH.
• Tổn thương hệ hô hấp: Hít phải hơi, chất khí độc như Amoniac (NH₃) có thể gây ho, khó thở, viêm phổi hóa học.
• Ngộ độc hệ thần kinh: Các triệu chứng như chóng mặt, đau đầu, buồn nôn, mất ý thức.
• Tử vong: Trong trường hợp phơi nhiễm với liều lượng cực lớn các hóa chất cực độc như Sodium Cyanide.

Tác hại mãn tính (Chronic Effects) là gì và tại sao nó lại nguy hiểm?

Tác hại mãn tính là những tổn thương sức khỏe phát triển âm thầm, kéo dài qua nhiều tháng hoặc nhiều năm do tiếp xúc lặp đi lặp lại với hóa chất ở nồng độ thấp. Nó đặc biệt nguy hiểm vì các triệu chứng ban đầu thường không rõ ràng, khiến việc phát hiện và điều trị sớm trở nên khó khăn.

Đây là loại rủi ro từ hóa chất nguy hiểm nhất trong môi trường công nghiệp, thường bị bỏ qua cho đến khi bệnh đã tiến triển nặng. Các hậu quả lâu dài bao gồm:

• Bệnh về da liễu: Viêm da tiếp xúc, dị ứng, sạm da.
• Bệnh hô hấp mãn tính: Viêm phế quản mãn tính, hen suyễn nghề nghiệp, bệnh bụi phổi.
• Tổn thương nội tạng: Hóa chất có thể tích tụ gây suy gan, suy thận.
• Rối loạn thần kinh: Giảm trí nhớ, thay đổi hành vi, tổn thương não vĩnh viễn.
• Ung thư nghề nghiệp: Tiếp xúc lâu dài với các chất gây ung thư (carcinogens) như Formaldehyde hoặc các hợp chất vòng thơm.
• Ảnh hưởng sinh sản: Gây vô sinh, dị tật thai nhi.

---

2. Hóa chất có thể xâm nhập vào cơ thể qua những con đường nào?

Hóa chất độc hại có thể xâm nhập vào cơ thể qua ba con đường chính: đường hô hấp (hít thở), qua da (thẩm thấu), và đường tiêu hóa (nuốt phải). Hiểu rõ các con đường này là chìa khóa để xây dựng biện pháp bảo vệ hiệu quả.

Mỗi con đường phơi nhiễm đòi hỏi các loại trang bị bảo hộ cá nhân (PPE) và quy trình làm việc an toàn khác nhau. Việc xác định đúng con đường xâm nhập chính của một hóa chất cụ thể là bước đầu tiên để kiểm soát rủi ro.

Tại sao đường hô hấp là con đường phơi nhiễm nguy hiểm nhất?

Đường hô hấp là nguy hiểm nhất vì hóa chất ở dạng hơi, khí, bụi, hoặc sương mù có thể đi thẳng vào phổi, nơi có diện tích bề mặt lớn và hệ thống mao mạch dày đặc, cho phép chúng hấp thụ nhanh chóng vào máu và lan truyền khắp cơ thể.

Đây là con đường phơi nhiễm phổ biến và khó kiểm soát nhất trong môi trường công nghiệp. Các hạt hóa chất càng nhỏ thì càng dễ đi sâu vào phế nang, gây tổn thương nghiêm trọng và lâu dài.

Phơi nhiễm qua da hoạt động như thế nào?

Nhiều hóa chất, đặc biệt là các loại dung môi hữu cơ như Toluene và Methanol, có khả năng hòa tan lớp chất béo bảo vệ của da và thẩm thấu trực tiếp vào mạch máu. Quá trình này có thể xảy ra mà không gây cảm giác đau đớn tức thì.

Việc không sử dụng găng tay bảo hộ phù hợp hoặc găng tay bị rách, thủng là nguyên nhân chính gây ra phơi nhiễm qua đường này. Các vùng da bị trầy xước hoặc tổn thương sẽ làm tăng tốc độ hấp thụ hóa chất.

Phơi nhiễm qua đường tiêu hóa thường xảy ra trong tình huống nào?

Hóa chất có thể bị nuốt phải một cách vô tình khi người lao động ăn uống, hút thuốc tại nơi làm việc, hoặc do tay bẩn dính hóa chất chạm vào miệng. Mặc dù ít phổ biến hơn, đây là con đường gây ngộ độc cấp tính nhanh chóng.

Đây là lý do tại sao các quy định về an toàn vệ sinh lao động luôn cấm việc ăn uống, hút thuốc trong khu vực sản xuất và yêu cầu người lao động phải rửa tay kỹ trước khi ăn hoặc sau khi kết thúc ca làm việc.

---

3. Làm thế nào để nhận diện hóa chất nguy hiểm theo tiêu chuẩn quốc tế?

Để nhận diện hóa chất nguy hiểm, cần dựa vào hai công cụ chính theo tiêu chuẩn quốc tế: các hình đồ cảnh báo (Pictograms) trên nhãn sản phẩm theo Hệ thống Hài hòa Toàn cầu (GHS) và thông tin chi tiết trong Phiếu An toàn Hóa chất (Safety Data Sheet – SDS).

Đây là hai công cụ bắt buộc và hiệu quả nhất giúp người lao động và người quản lý nhanh chóng xác định các mối nguy tiềm ẩn và biết cách xử lý an toàn.

Ý nghĩa của các hình đồ cảnh báo (GHS Pictograms) là gì?

Các hình đồ cảnh báo GHS là 9 biểu tượng tiêu chuẩn hóa toàn cầu, mỗi biểu tượng đại diện cho một loại rủi ro cụ thể như chất dễ cháy, chất ăn mòn, chất độc cấp tính, hoặc chất gây ung thư. Chúng cung cấp cảnh báo trực quan, nhanh chóng về bản chất nguy hiểm của hóa chất.

Hãy chú ý đến 9 biểu tượng cảnh báo nguy hiểm trên nhãn mác, bao bì sản phẩm. Ví dụ, khi thấy biểu tượng ‘Hình người có dấu sao’ trên thùng chứa dung môi Xylene, bạn phải hiểu rằng việc hít phải hơi này trong thời gian dài có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh và khả năng sinh sản.

Tại sao Phiếu An toàn Hóa chất (SDS) lại quan trọng?

SDS là “căn cước công dân” của mỗi hóa chất, cung cấp thông tin toàn diện về nhận dạng, mối nguy, biện pháp sơ cứu, cách xử lý, lưu trữ và trang bị bảo hộ cần thiết. Đây là tài liệu pháp lý bắt buộc và là nguồn thông tin quan trọng nhất để xây dựng quy trình làm việc an toàn.

Theo các quy định mới nhất của Luật Hóa chất 2025, nhà cung cấp bắt buộc phải cung cấp SDS cho khách hàng. Tài liệu này gồm 16 mục, trong đó các mục quan trọng nhất cần chú ý là:

• Mục 2: Nhận dạng các mối nguy hại.
• Mục 4: Các biện pháp sơ cứu.
• Mục 7: Yêu cầu về thao tác và lưu trữ.
• Mục 8: Biện pháp kiểm soát phơi nhiễm và trang bị bảo hộ cá nhân (PPE).

---

4. Ngoài sức khỏe con người, hóa chất ảnh hưởng đến môi trường ra sao?

Hóa chất quản lý không đúng cách có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường, bao gồm ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm không khí và thoái hóa đất. Những tác động này có thể tồn tại lâu dài và phá vỡ cân bằng sinh thái.

Các sự cố rò rỉ, tràn đổ hoặc việc xử lý chất thải không đúng quy định là những nguyên nhân chính dẫn đến các tác động tiêu cực này, ảnh hưởng không chỉ đến hệ sinh thái tự nhiên mà còn đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng xung quanh.

• Ô nhiễm nguồn nước: Rò rỉ, tràn đổ hóa chất có thể ngấm vào đất, làm ô nhiễm mạch nước ngầm, sông hồ, gây hại cho hệ sinh thái thủy sinh.
• Ô nhiễm không khí: Sự bay hơi của các dung môi hữu cơ dễ bay hơi (VOCs) và các khí thải công nghiệp như SO₂ góp phần gây mưa acid và làm suy giảm tầng ozon.
• Thoái hóa đất: Hóa chất tồn dư làm đất bị chai cứng, mất dinh dưỡng, không thể canh tác.

 

---

5. Những biện pháp hiệu quả nhất để phòng tránh tác hại của hóa chất là gì?

Các biện pháp phòng tránh hiệu quả nhất bao gồm một hệ thống toàn diện từ đánh giá rủi ro, sử dụng trang bị bảo hộ cá nhân (PPE) phù hợp, cải thiện hệ thống thông gió, tổ chức đào tạo định kỳ, tuân thủ quy trình lưu trữ, và quan trọng nhất là lựa chọn nhà cung cấp hóa chất uy tín.

Tại Hóa Chất Doanh Tín, chúng tôi không chỉ cung cấp sản phẩm mà còn đồng hành cùng khách hàng xây dựng một môi trường làm việc an toàn. Dưới đây là các biện pháp cốt lõi:

1. Đánh giá Rủi ro Toàn diện: Trước khi sử dụng bất kỳ hóa chất nào, hãy tiến hành đánh giá rủi ro dựa trên SDS để xác định các mối nguy và xây dựng quy trình làm việc an toàn.
2. Trang bị Bảo hộ Cá nhân (PPE) Phù hợp: Cung cấp đầy đủ và đảm bảo người lao động sử dụng đúng các loại PPE như găng tay chống hóa chất, kính bảo hộ, mặt nạ phòng độc, quần áo bảo hộ.
3. Hệ thống Thông gió Hiệu quả: Lắp đặt hệ thống thông gió, tháp xử lý khí thải (scrubber) tại các khu vực phát sinh hơi, khí độc để giảm nồng độ hóa chất trong không khí.
4. Đào tạo An toàn Hóa chất Định kỳ: Tổ chức các khóa huấn luyện về an toàn hóa chất theo Nghị định 113/2017/NĐ-CP, giúp nhân viên nhận diện rủi ro, biết cách sử dụng PPE và ứng phó sự cố.
5. Lưu trữ và Bảo quản Đúng cách: Tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bảo quản hóa chất, sắp xếp trong kho theo đúng tiêu chuẩn, phân khu riêng biệt các chất dễ phản ứng, có biển báo rõ ràng và trang bị phương tiện phòng cháy chữa cháy.
6. Lựa chọn Nhà cung cấp Uy tín: Hợp tác với các nhà cung cấp như Hóa Chất Doanh Tín, cam kết cung cấp các sản phẩm hóa chất công nghiệp chất lượng, đầy đủ hồ sơ pháp lý (SDS, COA) và tư vấn an toàn chuyên nghiệp.

 

Công nhân được trang bị đầy đủ PPE đang làm việc trong môi trường an toàn.

---

6. Các câu hỏi thường gặp về an toàn hóa chất là gì?

Phải làm gì khi bị hóa chất dính vào mắt?

Hành động ngay lập tức: rửa mắt dưới vòi nước sạch chảy nhẹ trong ít nhất 15 phút, đảm bảo giữ cho mí mắt mở rộng. Tuyệt đối không dụi mắt và phải đến cơ sở y tế gần nhất ngay sau khi sơ cứu.

Hóa chất hết hạn sử dụng có còn độc hại không?

Có, thậm chí có thể nguy hiểm hơn. Hóa chất hết hạn có thể phân hủy tạo ra các chất mới độc hơn, hoặc trở nên kém ổn định, dễ gây phản ứng tỏa nhiệt nguy hiểm. Chúng phải được xử lý như chất thải nguy hại.

Công ty quy mô nhỏ có cần huấn luyện an toàn hóa chất không?

Có, đây là yêu cầu bắt buộc. Theo Nghị định 113/2017/NĐ-CP và Nghị định 44/2016/NĐ-CP của Việt Nam, bất kỳ doanh nghiệp nào có hoạt động liên quan đến hóa chất nguy hiểm, không phân biệt quy mô, đều phải tổ chức huấn luyện an toàn cho người lao động.

Làm sao để chọn đúng loại găng tay bảo hộ?

Luôn tham khảo Mục 8 trong SDS của hóa chất đang sử dụng. Mục này sẽ chỉ rõ vật liệu găng tay phù hợp (ví dụ: Nitrile, Neoprene, PVC) có khả năng chống lại các hợp chất vô cơ và hữu cơ cụ thể đó.

---

---