Sợi Thủy Tinh Có Độc Không? Phân Tích Chi Tiết Từ Chuyên Gia

Tác giả: Kỹ sư Vật liệu Nguyễn Anh Tuấn | Chuyên môn: 15 năm kinh nghiệm trong ngành vật liệu xây dựng và an toàn hóa chất.
Xem xét y khoa bởi: Bác sĩ Chuyên khoa Hô hấp Trần Thị Mai | Ngày cập nhật gần nhất: 17/08/2025

Sợi thủy tinh là vật liệu quen thuộc trong xây dựng, cách nhiệt, và sản xuất công nghiệp nhờ tính bền và khả năng chống cháy. Tuy nhiên, câu hỏi “sợi thủy tinh có độc không?” luôn là nỗi băn khoăn lớn của nhiều người, từ công nhân xây dựng đến các hộ gia đình.

Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp câu trả lời toàn diện, dựa trên các bằng chứng khoa học và khuyến nghị từ các tổ chức y tế, giúp bạn hiểu rõ bản chất, các tác hại của hóa chất nói chung và sợi thủy tinh nói riêng, và quan trọng nhất là cách bảo vệ bản thân và gia đình một cách an toàn.

Sợi Thủy Tinh Gây Độc Theo Cách Nào?

Sợi thủy tinh không độc về mặt hóa học nhưng gây hại thông qua tác động vật lý. Các sợi cực nhỏ, sắc nhọn của nó gây kích ứng và tổn thương cơ học cho da, mắt và đường hô hấp khi tiếp xúc.

Trước hết, cần làm rõ: Sợi thủy tinh không “độc” theo nghĩa hóa học như các hợp chất vô cơ nguy hiểm như chì hay thủy ngân. Chúng không thải ra chất độc hóa học vào cơ thể. Thay vào đó, sự nguy hiểm của chúng đến từ tác động vật lý.

Các sợi thủy tinh có kích thước siêu nhỏ (vài micromet, mỏng hơn sợi tóc), sắc nhọn. Khi tiếp xúc, chúng hoạt động như hàng ngàn mũi kim nhỏ, gây kích ứng và tổn thương cơ học cho da, mắt và hệ hô hấp.

Con Người Có Thể Phơi Nhiễm Sợi Thủy Tinh Qua Những Con Đường Nào?

Ba con đường phơi nhiễm chính là qua tiếp xúc trực tiếp với da, hít phải bụi sợi trong không khí, và tiếp xúc qua mắt hoặc đường tiêu hóa.

1. Qua Da: Phổ biến nhất khi trực tiếp cầm, nắm, cắt, hoặc thi công các vật liệu chứa sợi thủy tinh (bông cách nhiệt, tấm lợp, vách ngăn).
2. Qua Hô Hấp: Hít phải các sợi bụi bay lơ lửng trong không khí, nơi có chứa các chất khí như Oxygen và Nitơ, tại các công trường, nhà máy sản xuất, hoặc khi vật liệu chứa sợi thủy tinh bị hư hỏng, xuống cấp.
3. Qua Mắt và Tiêu Hóa: Ít phổ biến hơn, xảy ra khi bụi sợi thủy tinh bay vào mắt hoặc vô tình nuốt phải.

Sợi Thủy Tinh Gây Ra Những Tác Hại Cụ Thể Nào Đối Với Sức Khỏe?

Sợi thủy tinh chủ yếu gây kích ứng da (viêm da tiếp xúc), tổn thương đường hô hấp, ảnh hưởng đến mắt và có thể gây ra các vấn đề về tiêu hóa nếu nuốt phải.

Mức độ ảnh hưởng phụ thuộc vào nồng độ, thời gian tiếp xúc và kích thước của sợi. Dữ liệu an toàn lao động cập nhật năm 2025 cho thấy các ca kích ứng cấp tính chiếm phần lớn các báo cáo y tế liên quan đến phơi nhiễm sợi thủy tinh. Dưới đây là các tác động đã được ghi nhận rõ ràng.

Sợi Thủy Tinh Gây Kích Ứng Da (Viêm Da Tiếp Xúc) Như Thế Nào?

Các sợi nhỏ ghim vào lớp biểu bì da gây ra cảm giác ngứa dữ dội, mẩn đỏ, phát ban và có thể dẫn đến viêm da, phồng rộp nếu tiếp xúc kéo dài.

Đây là triệu chứng tức thời và phổ biến nhất. Các sợi nhỏ ghim vào lớp biểu bì gây ra:

• Ngứa dữ dội: Cảm giác châm chích, khó chịu ngay lập tức.
• Mẩn đỏ, phát ban: Da nổi các nốt đỏ nhỏ tại vùng tiếp xúc.
• Viêm da: Nếu tiếp xúc kéo dài hoặc chà xát mạnh, da có thể bị viêm, phồng rộp và trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến nhiễm trùng nếu da bị trầy xước.

Sợi Thủy Tinh Gây Tổn Thương Đường Hô Hấp Ra Sao?

Hít phải sợi thủy tinh gây kích ứng tức thời như ngứa mũi, ho khan. Nếu hít phải sợi nhỏ trong thời gian dài, chúng có thể xâm nhập sâu vào phổi, gây tức ngực, khó thở và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh phổi mãn tính.

Hít phải sợi thủy tinh là mối nguy hiểm đáng lo ngại nhất, đặc biệt là phơi nhiễm lâu dài.

• Kích ứng tức thời: Ngứa mũi, đau họng, ho khan, khàn giọng.
• Tổn thương sâu hơn: Khi các sợi có kích thước đủ nhỏ (< 3 µm) xâm nhập sâu vào phổi, chúng có thể gây tức ngực, khó thở.
• Bệnh phổi mãn tính: Theo Viện Sức khỏe và An toàn Lao động Quốc gia Việt Nam, việc hít phải bụi sợi thủy tinh nồng độ cao trong nhiều năm có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như viêm phế quản mãn tính hoặc bệnh bụi phổi (dù nguy cơ thấp hơn nhiều so với amiăng).

Sợi Thủy Tinh Ảnh Hưởng Đến Mắt Như Thế Nào?

Bụi sợi thủy tinh bay vào mắt gây đỏ, đau rát, chảy nước mắt. Việc dụi mắt có thể làm các sợi sắc nhọn cọ xát gây tổn thương giác mạc.

Bụi sợi thủy tinh bay vào mắt có thể gây:

• Đỏ mắt, đau rát và chảy nước mắt liên tục.
• Tổn thương giác mạc nếu dụi mắt, làm các sợi sắc nhọn cọ xát vào bề mặt nhãn cầu.

Sợi Thủy Tinh Có Gây Ra Vấn Đề Về Tiêu Hóa Không?

Có, nếu nuốt phải số lượng lớn. Mặc dù hầu hết sẽ được đào thải ra ngoài, chúng vẫn có thể gây kích ứng niêm mạc ruột, dẫn đến đau bụng và buồn nôn.

Nếu nuốt phải, hầu hết các sợi sẽ được đào thải qua đường tiêu hóa. Tuy nhiên, trong trường hợp nuốt phải số lượng lớn, chúng có thể gây kích ứng niêm mạc ruột, đau bụng, buồn nôn.

Sự Thật Về Mối Liên Hệ Giữa Sợi Thủy Tinh Và Nguy Cơ Ung Thư Là Gì?

Nguy cơ gây ung thư từ sợi thủy tinh thông dụng được đánh giá là rất thấp. Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) phân loại chúng vào Nhóm 3, tức là “không thể phân loại là có khả năng gây ung thư cho người”.

Đây là câu hỏi quan trọng nhất. Trong nhiều năm, đã có những lo ngại về việc liệu sợi thủy tinh có gây ung thư giống như amiăng hay không. Theo Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC), một bộ phận của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO):

Hầu hết các loại sợi thủy tinh thông dụng (dùng trong vật liệu cách nhiệt, cách âm) được phân loại vào Nhóm 3: “Không thể phân loại là có khả năng gây ung thư cho người”.

Lý do là các sợi này không đủ bền sinh học, chúng có thể bị cơ thể hòa tan và đào thải theo thời gian, không tồn tại vĩnh viễn trong phổi như sợi amiăng.

Tuy nhiên, một số loại sợi đặc biệt (sợi gốm chịu lửa, một số sợi thủy tinh chuyên dụng có độ bền sinh học cao) có thể được xếp vào Nhóm 2B, tức là “có thể gây ung thư cho người”. Những loại này rất hiếm gặp ngoài môi trường sản xuất công nghiệp chuyên biệt, nơi các quy định về bảo quản hóa chất và an toàn lao động được siết chặt.

Làm Thế Nào Để Xử Lý Và Phòng Ngừa Phơi Nhiễm Sợi Thủy Tinh An Toàn?

Để xử lý, cần rửa sạch vùng tiếp xúc và không gãi hay dụi. Để phòng ngừa, biện pháp quan trọng nhất là trang bị đầy đủ đồ bảo hộ cá nhân (PPE), đảm bảo thông gió và vệ sinh đúng cách sau khi làm việc.

Biết cách xử lý và phòng ngừa là chìa khóa để sử dụng vật liệu này một cách an toàn.

Cần Xử Lý Như Thế Nào Khi Đã Tiếp Xúc Với Sợi Thủy Tinh?

Đối với da, rửa dưới vòi nước lạnh, không gãi. Đối với mắt, rửa bằng nước sạch trong ít nhất 15 phút và đến cơ sở y tế nếu không đỡ.

• Với Da:

• Tuyệt đối không gãi hoặc chà xát.
• Rửa vùng da tiếp xúc dưới vòi nước lạnh để các lỗ chân lông co lại, giúp đẩy sợi thủy tinh ra ngoài. Dùng xà phòng nhẹ nhàng (nhiều loại xà phòng chứa các chất hoạt động bề mặt như SLES).
• Có thể dùng băng dính dán lên vùng da bị ngứa rồi bóc ra nhẹ nhàng để kéo các sợi nhỏ ra khỏi da.
• Nếu tình trạng ngứa và mẩn đỏ không giảm, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Với Mắt:
  • Rửa mắt ngay lập tức bằng nước sạch hoặc dung dịch rửa mắt chuyên dụng trong ít nhất 15 phút.
  • Không dụi mắt.
  • Đến cơ sở y tế gần nhất nếu vẫn còn cảm giác cộm, đau rát.

7 Biện Pháp Phòng Ngừa Phơi Nhiễm Sợi Thủy Tinh Hiệu Quả Là Gì?

Các biện pháp hiệu quả bao gồm: trang bị đồ bảo hộ cá nhân, tăng cường thông gió, làm ướt vật liệu khi thi công, dùng dụng cụ phù hợp, dọn dẹp bằng máy hút bụi HEPA, vệ sinh cá nhân ngay sau khi làm việc và kiểm tra định kỳ vật liệu.

Khi làm việc với sợi thủy tinh, hãy tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc sau:

[Image of a worker wearing full PPE]

1. Trang bị Đồ Bảo Hộ Cá Nhân (PPE): Đây là bước quan trọng nhất. Bao gồm khẩu trang/mặt nạ phòng độc (N95), kính bảo hộ, găng tay và quần áo bảo hộ che kín cơ thể.
2. Tăng Cường Thông Gió: Luôn làm việc ở khu vực thoáng đãng. Sử dụng quạt để thổi bụi ra xa khỏi khu vực làm việc.
3. Làm Ướt Vật Liệu: Xịt nước lên bề mặt vật liệu trước khi cắt hoặc khoan để giảm thiểu lượng bụi phát tán vào không khí.
4. Sử Dụng Dụng Cụ Phù Hợp: Dùng dao cắt chuyên dụng thay vì cưa máy để hạn chế tạo ra bụi mịn.
5. Dọn Dẹp Đúng Cách: Sử dụng máy hút bụi có bộ lọc HEPA. Nhiều bộ lọc tiên tiến còn kết hợp than hoạt tính để khử mùi và lọc hiệu quả hơn. Không dùng chổi quét vì sẽ làm bụi bay lên.
6. Vệ Sinh Cá Nhân Ngay Sau Khi Làm Việc: Tắm rửa sạch sẽ bằng xà phòng, giặt riêng quần áo bảo hộ. Có thể khử khuẩn khu vực làm việc bằng các dung dịch chuyên dụng như Chloramin B nếu cần thiết.
7. Kiểm Tra Định Kỳ: Đối với các vật liệu sợi thủy tinh trong nhà (như cách nhiệt mái), hãy kiểm tra để đảm bảo chúng không bị hư hỏng, rách nát làm phát tán sợi ra môi trường sống.

Những Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ) Về Sợi Thủy Tinh Là Gì?

Hít phải một ít bụi sợi thủy tinh có sao không?

Không đáng lo ngại trong hầu hết các trường hợp. Nếu chỉ tiếp xúc thoáng qua, cơ thể có thể tự đào thải và chỉ gây ra kích ứng tạm thời như ho hoặc ngứa họng.

Bông thủy tinh cách nhiệt (Glass wool) có độc không?

Có, nó độc về mặt vật lý tương tự như sợi thủy tinh. Bông thủy tinh rất dễ gây ngứa da và các vấn đề hô hấp nếu hít phải bụi, do đó luôn phải tuân thủ biện pháp an toàn khi thi công.

Sợi thủy tinh và amiăng, cái nào nguy hiểm hơn?

Amiăng nguy hiểm hơn rất nhiều. Sợi amiăng đã được chứng minh là nguyên nhân gây ung thư và không bị cơ thể phân hủy, trong khi sợi thủy tinh ít nguy hiểm hơn đáng kể.