Formalin Là Gì? Tính Chất, Ứng Dụng, An Toàn

Formalin, hay formol, là một thuật ngữ quen thuộc trong nhiều ngành công nghiệp và y tế, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ bản chất và những rủi ro tiềm ẩn của nó. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện và cập nhật nhất cho năm 2025, giải đáp mọi thắc mắc về Formalin là gì, từ định nghĩa, tính chất hóa học, ứng dụng cho đến các quy định an toàn mới nhất.

1. Định Nghĩa Và Tính Chất Của Formalin

Formalin là dung dịch chứa 37-40% Formaldehyde (HCHO) trong nước, có thêm Methanol để ổn định. Đây là một andehit ở dạng lỏng, không màu, mùi hăng mạnh, có khả năng diệt khuẩn và cố định protein hiệu quả.

Formalin thực chất là tên thương mại của dung dịch Formaldehyde (còn gọi là andehit fomic) bão hòa trong nước.

• Thành phần: Một dung dịch Formalin tiêu chuẩn chứa khoảng 37-40% Formaldehyde (công thức hóa học: HCHO) theo trọng lượng. Ngoài ra, dung dịch thường được thêm 10-15% Methanol làm chất ổn định, có vai trò ngăn chặn quá trình trùng hợp tạo thành paraformaldehyde (dạng kết tủa rắn màu trắng).
• Công thức hóa học: HCHO, với khối lượng phân tử là 30.03 g/mol. Đây là andehit đơn giản nhất trong dãy đồng đẳng.
• 

Tính chất vật lý:

• Trạng thái: Chất lỏng không màu, trong suốt.
• Mùi: Mùi hăng, cay nồng rất đặc trưng, khó ngửi.
• Độ tan: Tan hoàn toàn trong nước và các dung môi hữu cơ. Tìm hiểu thêm về độ tan để hiểu rõ hơn về tính chất này.
• Điểm sôi: Khoảng 96°C (đối với dung dịch 37%).
• Tính bay hơi: Rất dễ bay hơi ở nhiệt độ phòng, tạo thành khí Formaldehyde độc.

Tính chất hóa học:

• Phản ứng liên kết chéo (cross-linking): Đây là tính chất quan trọng nhất của Formalin. Nó phản ứng mạnh với các nhóm amin (-NH₂) trong protein, tạo ra các liên kết ngang bền vững, làm cố định cấu trúc của mô và ngăn chặn sự phân hủy của enzyme và vi khuẩn.
• Tính axit: Khi lưu trữ lâu ngày, Formaldehyde có thể bị oxy hóa thành axit formic, làm giảm độ pH của dung dịch. Việc kiểm tra độ pH là rất quan trọng trước khi sử dụng, đặc biệt trong các ứng dụng y tế.
• Bảo quản: Nên bảo quản ở nơi mát (4-25°C), tránh ánh sáng trực tiếp. Sử dụng trong vòng 3 tháng để đảm bảo chất lượng tốt nhất.

2. Các Ứng Dụng Chính Của Formalin

Formalin được ứng dụng rộng rãi trong y tế (cố định mẫu bệnh phẩm, khử trùng), công nghiệp (sản xuất nhựa, keo, phân bón), và nông/thủy sản (diệt nấm, ký sinh trùng) nhờ khả năng diệt khuẩn và cố định cấu trúc sinh học vượt trội.

Nhờ khả năng diệt khuẩn mạnh và cố định protein, Formalin có nhiều ứng dụng quan trọng.

Trong Y Tế:

• Cố định mẫu bệnh phẩm: Dung dịch đệm formalin 10% (pha từ dung dịch gốc 37%) là tiêu chuẩn vàng để bảo quản mô sinh học. Quá trình này giúp giữ nguyên cấu trúc tế bào trong 24-48 giờ, phục vụ cho việc chẩn đoán bệnh lý.
• Khử trùng và diệt khuẩn: Dung dịch pha loãng 2-5% dùng để khử trùng dụng cụ y tế, phòng thí nghiệm. Phương pháp xông hơi bằng cách đun nóng Formalin với Kali Permanganat (KMnO₄) tạo ra khí formaldehyde giúp khử trùng không gian rộng.

Trong Công Nghiệp:

• Sản xuất nhựa và keo dán: Formalin là tiền chất không thể thiếu để sản xuất các loại nhựa polymer quan trọng như nhựa Urea-Formaldehyde (UF) dùng trong keo dán gỗ, ván ép; nhựa Phenol-Formaldehyde (PF) hay còn gọi là Bakelite, loại nhựa chịu nhiệt đầu tiên trên thế giới.
• Sản xuất phân bón: Kết hợp với Urê, Formalin tạo ra loại phân đạm tan chậm, giúp cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng một cách từ từ và hiệu quả.
• Các ngành khác: Dùng trong dệt may để xử lý vải chống nhăn, thuộc da, sản xuất giấy và mực in.

Trong Nông Nghiệp và Thủy Sản:

• Xử lý hạt giống: Dung dịch 0.5-1% được dùng để diệt nấm mốc trên hạt giống trước khi gieo trồng.
• Nuôi trồng thủy sản: Dùng để diệt ký sinh trùng, nấm, vi khuẩn trong ao nuôi với liều lượng được kiểm soát chặt chẽ (25-50 ppm trong 1 giờ, sau đó phải thay nước).

3. Rủi Ro Sức Khỏe Và Biện Pháp An Toàn

Formalin là hóa chất độc hại, được IARC xếp vào nhóm 1 gây ung thư. Phơi nhiễm có thể gây kích ứng nghiêm trọng, ngộ độc cấp tính và tăng nguy cơ ung thư dài hạn. Việc tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp an toàn là bắt buộc.

Mặc dù hữu ích, Formalin là một hóa chất nguy hiểm và độc hại. Việc hiểu rõ rủi ro và tuân thủ các quy tắc an toàn hóa chất là cực kỳ quan trọng.

Rủi ro sức khỏe:

• Phơi nhiễm ngắn hạn: Hít phải khí formaldehyde ở nồng độ thấp (0.5-2 ppm) có thể gây kích ứng mắt (chảy nước mắt), mũi (viêm, hắt hơi), và cổ họng (ho, đau rát).
• Phơi nhiễm dài hạn: Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) xếp Formaldehyde vào Nhóm 1: Gây ung thư cho người. Phơi nhiễm lâu dài với nồng độ trên 0.75 ppm làm tăng nguy cơ ung thư vòm họng và bệnh bạch cầu.
• Tiếp xúc qua da: Gây dị ứng, viêm da, da bị khô và nứt nẻ.
• Nuốt phải: Cực kỳ nguy hiểm. Nuốt phải chỉ 30ml dung dịch Formalin 37% có thể gây tử vong. Các triệu chứng bao gồm buồn nôn, đau bụng, tiểu ra máu, suy hô hấp.

Biện pháp sử dụng an toàn:

• Thông gió: Luôn làm việc trong khu vực thông thoáng hoặc dưới tủ hút khí độc chuyên dụng.
• Trang bị bảo hộ cá nhân (PPE): Bắt buộc đeo găng tay nitrile, kính bảo hộ hóa học che kín, và khẩu trang N95 hoặc mặt nạ phòng độc có phin lọc phù hợp.
• Xử lý sự cố:
  • Rò rỉ: Trung hòa bằng dung dịch amoniac (NH₃) 25%.
  • Dính vào da: Ngay lập tức cởi bỏ quần áo bị nhiễm bẩn, rửa sạch vùng da tiếp xúc dưới vòi nước chảy trong ít nhất 15 phút.
  • Dính vào mắt: Rửa mắt ngay với nước sạch hoặc dung dịch rửa mắt chuyên dụng trong 15 phút và đến cơ sở y tế.
• Không sử dụng trong thực phẩm: Việc dùng Formalin để bảo quản thực phẩm (bún, phở, bánh cuốn…) là hành vi bị cấm tuyệt đối vì gây nguy hiểm nghiêm trọng cho sức khỏe người tiêu dùng.

4. So Sánh Formalin Và Formaldehyde

5. Cập Nhật Quy Định Pháp Luật Mới Nhất (2025)

Các cơ quan quản lý trên thế giới ngày càng siết chặt quy định về Formaldehyde.

• Tại Mỹ: Kể từ ngày 28/9/2025, quy định WAC 173-339-110 sẽ chính thức hạn chế Formaldehyde và các chất giải phóng Formaldehyde trong nhiều sản phẩm mỹ phẩm. Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA) cũng đã xác định các rủi ro không hợp lý đối với sức khỏe con người khi phơi nhiễm qua đường hô hấp và da.
• Luật Hóa chất Việt Nam: Theo dõi các điểm mới của Luật Hóa chất 2025 để cập nhật các quy định về quản lý và sử dụng hóa chất nguy hiểm như Formalin.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

Formalin có gây ung thư không?

Có. IARC khẳng định phơi nhiễm Formaldehyde trong thời gian dài làm tăng nguy cơ ung thư. Luôn tuân thủ giới hạn tiếp xúc an toàn.

Làm gì khi bị dính Formalin vào da?

Rửa ngay lập tức với nhiều nước trong 15 phút, thay quần áo dính hóa chất. Đến cơ sở y tế nếu da bị kích ứng hoặc phồng rộp.

Tại sao Formalin bị cấm trong thực phẩm?

Vì Formalin rất độc, có thể gây ngộ độc cấp tính và tích tụ gây ung thư. Đây là hành vi vi phạm pháp luật về an toàn thực phẩm.

Cách trung hòa Formalin bị đổ?

Sử dụng dung dịch Amoniac (NH₃) 25% hoặc các chất hấp thụ hóa chất chuyên dụng trong khi đang mang đầy đủ đồ bảo hộ.

Formalin hết hạn có dùng được không?

Không nên. Nếu thấy có kết tủa trắng (paraformaldehyde) dưới đáy chai, dung dịch đã giảm chất lượng và không nên sử dụng, đặc biệt cho các ứng dụng yêu cầu độ chính xác cao.

Lưu ý: Bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo, được tổng hợp từ các nguồn đáng tin cậy. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia và tuân thủ phiếu an toàn hóa chất (MSDS) khi làm việc với Formalin. (Cập nhật: Tháng 10/2025).