Bột Borax Là Gì? Công Thức, 10+ Ứng Dụng & Cách Dùng An Toàn 2025

Bột borax, thường được biết đến với tên gọi dân gian là hàn the, là một khoáng chất tự nhiên quan trọng và là hợp chất của nguyên tố Bo (B). Tên hóa học đầy đủ của nó là Natri Tetraborat Decahydrat, với công thức hóa học là Na₂B₄O₇·10H₂O. Ở dạng tự nhiên, nó là một loại bột kết tinh màu trắng, mềm, không mùi và có khả năng hòa tan tốt trong nước.

Nhờ các đặc tính độc đáo như khả năng làm sạch, diệt khuẩn, và làm mềm nước, borax đã trở thành một hóa chất đa năng được ứng dụng trong nhiều ngành công nghiệp và cả trong đời sống hàng ngày. Tuy nhiên, việc sử dụng borax cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định an toàn về hóa chất vì nó có thể gây hại nếu nuốt phải.

Công Thức Hóa Học Và Tính Chất Đặc Trưng Của Borax

Bột Borax, hay Natri Tetraborat Decahydrat, có công thức hóa học Na₂B₄O₇·10H₂O. Đây là một chất kết tinh màu trắng, có tính kiềm nhẹ (pH ≈ 9.3), tan tốt trong nước và phản ứng với axit mạnh để tạo ra Axit Boric.

Việc hiểu rõ công thức và tính chất giúp chúng ta khai thác tối đa công dụng của borax và đảm bảo an toàn khi sử dụng.

Công thức hóa học

Công thức phổ biến nhất của Borax là dạng ngậm nước Na₂B₄O₇·10H₂O. Khi bị đun nóng, nó mất nước và trở thành dạng khan với công thức Na₂B₄O₇.

• Dạng ngậm nước (phổ biến): Na₂B₄O₇·10H₂O (Natri Tetraborat Decahydrat) – Hợp chất của Natri (Na)
• Dạng khan (sau khi đun nóng): Na₂B₄O₇ (Natri Tetraborat)

Tính Chất Vật Lý

Borax là bột kết tinh màu trắng, không mùi, không vị. Nó tan tốt trong nước nóng, tạo ra dung dịch có tính kiềm nhẹ.

• Trạng thái: Tồn tại ở dạng bột kết tinh màu trắng, không mùi, không vị.
• Độ tan: Tan tốt trong nước ấm và nước nóng, nhưng ít tan trong nước lạnh. Khi hòa tan, borax tạo thành một dung dịch làm tăng độ pH, tạo ra một môi trường kiềm nhẹ (khoảng pH 9.3).
• Biến đổi bởi nhiệt: Khi bị đun nóng đến 100°C, borax mất nước và chuyển thành dạng khan.

Tính Chất Hóa Học

Borax có tính kiềm, hoạt động như chất ổn định pH. Nó phản ứng với axit tạo ra Axit Boric và có khả năng làm mềm nước cứng bằng cách kết tủa ion canxi và magie.

• Phản ứng với axit: Khi tác dụng với các axit mạnh như Axit Clohidric (HCl), borax sẽ tạo ra Axit Boric (H₃BO₃). Đây là một phản ứng trung hòa điển hình.
• Tính kiềm: Do có tính kiềm nhẹ, borax hoạt động như một chất đệm pH hiệu quả, giúp ổn định độ pH trong các dung dịch.
• Khả năng làm mềm nước: Borax có khả năng kết tủa các ion canxi và magie trong nước cứng, giúp làm mềm nước và tăng hiệu quả của các chất tẩy rửa khác như NaOH (Xút).

So Sánh Nhanh: Bột Borax và Axit Boric

Dù liên quan, Borax và Axit Boric là hai chất khác nhau. Borax là một muối khoáng tự nhiên có tính kiềm, trong khi Axit Boric là một axit yếu hơn, thường được tạo ra từ phản ứng của Borax. Chúng có độ pH, ứng dụng và mức độ độc tính khác nhau.

Nhiều người thường nhầm lẫn giữa Borax và Axit Boric. Mặc dù có liên quan đến nhau, chúng là hai hợp chất khác nhau với các ứng dụng và mức độ độc tính riêng biệt.

Tổng Hợp 10+ Ứng Dụng Nổi Bật Của Bột Borax

Borax có rất nhiều ứng dụng, nổi bật nhất là làm chất tẩy rửa gia dụng, thuốc diệt côn trùng tự nhiên, thành phần sản xuất thủy tinh và gốm sứ, chất trợ dung trong luyện kim, chất bảo quản gỗ và phân bón vi lượng trong nông nghiệp.

Nhờ những tính chất độc đáo, borax được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

1. Chất Tẩy Rửa Gia Dụng: Đây là ứng dụng phổ biến nhất của borax. Nó giúp tăng cường sức mạnh giặt tẩy, vệ sinh nhà cửa, và tẩy nấm mốc hiệu quả.
2. Diệt Côn Trùng: Borax là một loại thuốc diệt côn trùng tự nhiên, hiệu quả với kiến, gián và mối khi trộn với đường để làm mồi nhử.
3. Sản Xuất Thủy Tinh và Gốm Sứ: Trong công nghiệp, borax là thành phần không thể thiếu để sản xuất thủy tinh chịu nhiệt (thủy tinh borosilicate) và men gốm sứ, giúp tăng độ bền, độ bóng và khả năng chống sốc nhiệt.
4. Luyện Kim và Hàn: Borax được dùng làm chất trợ dung trong quá trình hàn vàng, bạc. Nó giúp làm sạch bề mặt kim loại và ngăn chặn quá trình oxy hóa.
5. Chất Bảo Quản Gỗ: Dung dịch borax có khả năng chống mối mọt và nấm mốc, được dùng để xử lý và bảo quản gỗ.
6. Nông Nghiệp: Borax được sử dụng như một loại phân bón vi lượng để cung cấp nguyên tố Bo cho cây trồng, khắc phục tình trạng đất thiếu Bo.
7. Chất Chống Cháy: Borax có khả năng làm chậm quá trình cháy, được thêm vào vật liệu cách nhiệt và vải để tăng cường khả năng chống cháy.
8. Điều Chỉnh pH Hồ Bơi: Nhờ tính kiềm, borax được sử dụng để nâng và ổn định độ pH của nước hồ bơi, giúp các hóa chất xử lý nước như Chlorine hoạt động hiệu quả hơn.
9. Sản Xuất Slime: Borax là thành phần chính để tạo ra “chất nhờn ma quái” (slime) cho trẻ em, giúp liên kết các phân tử keo lại với nhau.
10. Ứng Dụng Khác: Làm chất bảo quản trong ngành thuộc da, thành phần trong một số sản phẩm mỹ phẩm, và sử dụng trong các thí nghiệm hóa học tại phòng lab.

Hướng Dẫn Sử Dụng Bột Borax An Toàn và Hiệu Quả

Luôn đeo găng tay và kính bảo hộ khi sử dụng Borax. Không bao giờ nuốt hoặc hít phải. Bảo quản sản phẩm ở nơi khô ráo, an toàn, tránh xa tầm tay trẻ em và vật nuôi. Tuyệt đối không sử dụng Borax (hàn the) trong thực phẩm.

An toàn là ưu tiên hàng đầu! Dù hữu ích, borax vẫn là một hóa chất và cần được sử dụng cẩn thận. Luôn đọc kỹ các quy định về an toàn hóa chất (GHS) trước khi dùng.

Cách Dùng Trong Tẩy Rửa

• Chuẩn bị: Pha khoảng 100g (1/2 cốc) bột borax với 4 lít nước ấm.
• Thực hiện: Đeo găng tay, dùng khăn hoặc cây lau nhà nhúng vào dung dịch và lau các bề mặt cần làm sạch.
• Hoàn tất: Rửa lại bề mặt bằng nước sạch để loại bỏ hoàn toàn cặn borax.

Cách Dùng Diệt Côn Trùng

• Chuẩn bị: Trộn đều 1 phần borax và 1 phần đường bột.
• Thực hiện: Rắc hỗn hợp vào các đĩa nông hoặc nắp chai và đặt ở những nơi côn trùng thường qua lại (góc bếp, chân tường, gần thùng rác).
• Lưu ý: Giữ hỗn hợp khô ráo và thay mới sau vài ngày. Để xa tầm tay trẻ em và vật nuôi.

Cảnh Báo An Toàn Quan Trọng

• Không được nuốt hoặc hít: Borax có thể gây ngộ độc cấp tính với các triệu chứng như buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy. Nuốt liều lượng lớn (trên 5g) có thể gây tổn thương thận nghiêm trọng.
• Tránh tiếp xúc trực tiếp: Luôn đeo găng tay và kính bảo hộ khi sử dụng. Borax có thể gây kích ứng da và mắt.
• Bảo quản đúng cách: Cất giữ borax ở nơi khô ráo, thoáng mát, trong hộp kín có dán nhãn và tuyệt đối để xa tầm tay trẻ em và thú cưng.
• Không dùng trong thực phẩm: Tại Việt Nam và nhiều quốc gia khác, việc sử dụng borax (hàn the) làm phụ gia thực phẩm bị CẤM hoàn toàn vì những tác hại nguy hiểm của hóa chất đối với sức khỏe con người.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)